Naar welke bronnen verwijst de index?

In de index worden de volgende inventarisnummers opgenomen uit het Archief van de Gemeenteziekenhuizen:

De registers geven per jaar een overzicht van de patiënten die in het Gasthuis een bed bezetten. De patiëntenregisters zijn bijzonder interessant voor (personen-)onderzoek aangezien een groot deel van de Amsterdammers wel eens is opgenomen in één van de Gasthuizen. Via deze index zal ook informatie gevonden kunnen worden over personen – waaronder vele armen, militairen, buitenlanders en langdurig (geestes-) zieken – die weinig sporen in andere bronnen hebben nagelaten.

Binnen- en Buitengasthuis

Het Binnen- en Buitengasthuis vormden de grootste openbare verpleeginstellingen binnen het negentiende-eeuwse Amsterdam. Beide gasthuizen zijn uiteindelijk opgegaan in het AMC. Het Binnengasthuisterrein, een oud kloostercomplex, ligt in de binnenstad en wordt nu gebruikt door de Universiteit van Amsterdam; het Buitengasthuis, de opvolger van het middeleeuwse Pesthuis, ligt op het huidige WG-terrein.

In de negentiende eeuw waren er verschillende afdelingen voor mannen en vrouwen, aparte verbandafdelingen voor gewonden, een kraamafdeling, en later ook voor gynaecologie, voor besmettelijken, oogziekten, huidziekten, geslachtsziekten en geesteszieken.

De onfortuinlijke die ziek werd of gewond raakte én in één van de gasthuizen belandde had overigens dubbel pech: Hoewel de medische kennis door de eeuwen heen verbeterde waren zowel het Binnen- als het Buitengasthuis nog tot diep in de negentiende eeuw berucht om de spartaanse verzorging, de slechte hygiëne en brandgevaar. Wie geld had liet zich dan ook liever thuis verzorgen!

Anders dan nu konden Amsterdammers en toeristen na het betalen van poortgeld naar binnen om de zieken en gekken te bekijken. Ook operaties konden tegen betaling in het Binnengasthuis worden bijgewoond.

Welke gegevens zijn te vinden in de index?

In de index zijn de volgende gegevens opgenomen:

• naam
• geboortedatum (deze ontbreekt vaak in de oudere registers; in dat geval is de leeftijd van de patiënt ingevoerd)
• geboorteplaats

Let op: de leeftijd die werd geregistreerd is de leeftijd van de patiënt bij binnenkomst. Omdat sommigen jaren in het gasthuis bleven is dit is niet altijd gelijk aan de leeftijd die de patiënt had toen het register werd aangelegd.

Een patiënt kan twee keer in hetzelfde register voorkomen, in het geval dat hij of zij naar een andere afdeling werd overgeplaatst.

Welke gegevens zijn te vinden in de patiëntenregisters?

De namen uit de index geven toegang tot de juiste pagina binnen de registers. In de patiëntenregisters zelf zijn nog veel méér gegevens te vinden over deze personen. Per jaar en per afdeling werden de volgende gegevens vastgelegd:

De patiëntenregisters bevatten geen uitgebreide informatie over de reden van opname en het verloop van de ziekte. Wel is er in te vinden op welke afdeling een patiënt werd verpleegd, dat een goede aanwijzing kan zijn voor de aard van de kwaal.

In welk gasthuis lag mijn patiënt?

Door bij uw resultaat door te klikken naar het betreffende inventarisnummer binnen het archief, ziet u uit welk register, welk jaar en welk gasthuis de informatie komt.

Verder zoeken

• 5268: de rest van het archief van het Binnen- en Buitengasthuis
• 342: Archief van de Gasthuizen. Met onder meer staten van overledenen en krankzinnigen

Verder lezen

• de Moulin, D. (red.), Vier eeuwen Amsterdams Binnengasthuis, Wormer 1981.
• Nieuwenhuijs, Conradus Johannes, Proeve eener geneeskundige plaatsbeschrijving (topographie) der stad, deel 3. Amsterdam 1820.

Verantwoording

De index is gemaakt door de deelnemers aan het project 'Volgende Patiënt!' op het vrijwilligersplatform velehanden.nl, in de periode september 2014-mei 2015.

Voorbeeld: ongelukkige voorvallen in 1899

Extra leuk is dat in de latere registers ook de reden voor opname in het gasthuis wordt vermeld!

Naast vele ziekten met klinkende latijnse namen valt op hoeveel (bedrijfs-) ongevallen er plaatsvinden. Mensen vallen van ladders, schieten uit met een beitel of vleesmes, krijgen in fabrieken of op scheepswerven een balk, een baal tabak of zakken koren over zich heen.

Zo heel veel lijkt er niet veranderd. Mensen raken gewond aan het hoofd na een vechtpartij of zijn in beschonken toestand uitgegleden. Mensen vallen van de trap en van hun fiets, uit ramen of uit de dakgoot, of belanden in de gracht. Mensen worden aangereden door paarden, een bierkar, de tram en (in 1899!) door een automobiel.

Voorbeeld: Cornelia Otman

Niet voor iedereen was het gasthuis een plek van komen en gaan.

In het patiëntenregister van de krankzinnigenafdeling vinden we Cornelia Otman, die in 1797 op 16-jarige leeftijd werd opgenomen na haar verblijf in het Aalmoezeniersweeshuis. Zij woonde meer dan een halve eeuw in het Buitengasthuis, tot zij op 19 januari 1849 overleed. In het register werd genoteerd dat zij op de kop af 18.795 dagen verpleegd was. Dit moet toch wel een record geweest zijn.

Voorbeeld: 'Koosje'

In het register van het Buitengasthuis van 1822 vinden we het tragische verhaal van 'Koosje', die door een voorbijganger in de Dirk van Assen steeg (nu: Dirk van Hasseltsteeg, bij de Nieuwezijds Kolk) werd aangetroffen 'zijnde zeer ziek en op al hun vrage voltrekt geen antwoord kunnende krijge'. Ook in dit schrijnende geval verlangde het Gasthuis verlangde een briefje van de wijkmeester, die aangaf niets anders dan een blanco briefje te kunnen afgeven 'alzo dit mensch niet heeft kunne spreeke en geheel onbekend is'.

Arme Koosje overleed een dag na binnenkomst, op 16 juni 1822, zonder dat haar identiteit kon worden vastgesteld.