Wat zijn Bevolkingsregisters?
De Bevolkingsregisters zijn ontstaan uit volkstellingen, die in de eerste helft van de negentiende eeuw in Nederland werden gehouden. Op provinciaal niveau werden in 1828 de eerste ‘Volksregisters’ aangelegd. Deze registers raakten echter snel verouderd en dus moest er een systeem komen dat steeds kon worden bijgewerkt. Dit resulteerde in 1850 in een landelijk systeem, dat werd ingedeeld op wijk en adres en waarin alle verhuizingen werden bijgehouden. Omdat de boekdelen na een aantal jaren volgeschreven raakten en de adresindeling veranderde is het systeem drie keer opnieuw gestart. De serie van 1864 tot 1874 is de tweede serie.
Naar welke bronnen verwijst de index?
In de index zijn de volgende inventarisnummers opgenomen uit het archief van het Bevolkingsregister 1864-1874:
| Type | Beschrijving | Datering | Inventarisnummers |
|---|---|---|---|
| Bevolkingsregister | Registratie van de bewoners van woonhuizen | 1864-1874 | 1023 t/m 1422 |
| Logementregister | Register betreffende de registratie van personen die geen vast adres hebben maar wel als ingezetene worden beschouwd | 1872-1875 | 1427 |
| Ketenregister | Registers betreffende de registratie van onder andere woonwagenbewoners | 1872-1875 | 1428 |
| Schippersregister | Registers betreffende de registratie van de bewoners van schepen | 1869 | 1429 |
Het gehele systeem van de bevolkingsregistratie is op onderstaande wijze opgebouwd, chronologisch gesteld:
| Datering | Type | Ordening | Toegangsnummer | Inv.nrs | Index |
|---|---|---|---|---|---|
| 1851-1853 | Vastbladige registers; delen 1 | Adres | 5000 | 258-994 | Bevolkingsregister 1851-1853 |
| 1854-1863 | Vastbladige registers; delen 3 | Adres | 5000 | 258-994 | Bevolkingsregister 1854-1863 |
| 1864-1874 | Vastbladige registers | Adres | 5000 | 1023-1429 | Bevolkingsregister 1864-1874 |
| 1875-1892 | Vastbladige registers | Adres | 5000 | 1547-2476 | Bevolkingsregister 1875-1893 |
| 1893-1920 | Kaartsysteem | Gezinshoofd | 5416 | n.v.t. | Overgenomen delen |
| 1893-1920 | Kaartsysteem | Gezinshoofd | 5422 | n.v.t. | Gezinskaarten |
| 1939-1993 | Kaartsysteem | Persoon | 30238 | n.v.t. | Archiefkaarten |
| 1939-1993 | Kaartsysteem | Persoon | 30408 | n.v.t. | Persoonskaarten |
Welke gegevens zijn te vinden in de Bevolkingsregisters?
In de registers is voor elke wooneenheid (huis, etage, kamer) één blad, met twee tegenover elkaar liggende bladzijden, beschikbaar. Op de linker bladzijde staan de namen van de hoofdbewoner, vervolgens van diens vrouw, kinderen, inwonend huispersoneel, eventuele inwonende familieleden en andere bewoners. Van alle bewoners is behalve de naam, ook geboortedatum en geboorteplaats genoteerd. Dit zijn de gegevens die voor dit project ingevoerd. Het kan voorkomen dat een persoon meer dan eens op eenzelfde pagina is ingeschreven, als diegene eerst verhuisd is en vervolgens weer teruggekeerd is naar het oude adres.
In onderstaande lijst wordt per genummerde kolom beschreven welke informatie in de Bevolkingsregisters te vinden is:
| Kolom | Inhoud |
|---|---|
| 1 | Volgnummer binnen het gezin |
| 2 | Datum van inschrijving |
| 3 | Familienaam |
| 4 | Voornaam |
| 5 | Geslacht |
| 6 | Familierelatie (tot het gezinshoofd) |
| 7 | Geboortedatum |
| 8 | Geboorteplaats |
| 9 | Burgerlijke staat |
| 10 | Huwelijksdatum |
| 11 | Godsdienst |
| 12 | Beroep |
| 13 | Adres (straat, wijk, huisnummer) |
| 14 | Datum van vestiging |
| 15 | Vorige woonplaats |
| 16 | Datum van vertrek |
| 17 | Nieuwe woonplaats |
| 18 | Datum van overlijden |
| 19 | Verhuizing binnen de gemeente |
| 20 | Opmerkingen |
Hoe waren in Amsterdam de buurten ingedeeld en huisnummers toegekend?
Bij de invoering van het bevolkingsregister in 1851 werd Amsterdam opnieuw verdeeld in 50 buurten met een letter of dubbele letters. Een buurt was onderverdeeld in afdelingen. De afdelingen kregen een volgnummer.
In Amsterdam zijn enkele keren de huisnummers veranderd. In 1875 vond de laatste grote omnummering plaats en de huisnummers van 1875 komen in grote lijnen overeen met de huidige huisnummers. Omdat deze serie Bevolkingsregisters op de grens ligt van de oude en nieuwe nummering, zijn beide erin terug te vinden. Met blauw potlood is vrij consequent het nieuwe huisnummer (en soms de nieuwe straatnaam) van 1875 bijgeschreven.
Er is een omnummertabel voor de verschillende huisnummers gemaakt door medewerkers van het Stadsarchief Amsterdam, die later gecontroleerd en verbeterd is door HISGIS. Deze omnummertabel kunt u hier downloaden.
Hoe zoek ik in de index?
In de index kan gezocht worden op de volgende mogelijkheden:
- Achternaam en voornaam, eventueel in combinatie. Let op; hier kunnen afkortingen gebruikt zijn waardoor het zoeken met een wildcard aan te raden is (W*na vindt zowel Wilhelmina als W'mina).
- Geboortedatum
- Geboorteplaats. De plaatsnamen zijn nog niet gestandaardiseerd, dus variaties kunnen voorkomen.
- Adres: straatnaam in combinatie met huisnummer. Zoekt men alle bewoners van een bepaalde straat, dan moet gezocht worden met een wildcard, bijvoorbeeld: *Amstelstraat*. Er wordt onderscheid gemaakt in adressen tot 1874 (adres oud) en na 1875 (adres).
- Buurtcode
De informatie die in de registers werd opgenomen werd door de ingeschrevene mondeling opgegeven. Soms ontbreekt daarom de exacte geboortedatum, maar staat er alleen het jaar. Ook als de geboortedatum volledig werd opgenomen, blijkt die regelmatig niet exact te kloppen. Hetzelfde gaat op voor de namen. Veel namen, vooral voornamen maar ook achternamen, corresponderen niet met de schrijfwijze zoals die voorkomt in de Burgerlijke Stand.
Verantwoording
De index is gemaakt door de deelnemers van het VeleHanden-project Bevolkingsregisters Amsterdam 1864-1874, gestart in 2018.
Voorbeeld
Louis Hartlooper (1864-1922) was een bekende explicateur, iemand die uitleg gaf bij stomme films in bioscopen. In 2004 is een bioscoop in Utrecht naar hem vernoemd: het Louis Hartlooper Complex.
Op onderstaande scan is de familie Hartlooper te vinden: vader Salomon Jacob, moeder Grietje Vleeschhouwer, en de zoons Louis en Jacob. Ze werden geregistreerd toen ze verhuisden naar de Zanddwarsstraat C 259 (vanaf 1875: Zanddwarsstraat 1).
Pagina uit het Bevolkingsregister met de familie Hartlooper
Buurt C, Schaal 1:1.250, 1853-1860 [B00000030124]
Hun vorige adres was buurt U, nummer 375, vanaf 1875 Foeliedwarsstraat 1, het geboortehuis van Louis Hartlooper.
Foeliedwarsstraat 1-7 (v.l.n.r.), ca. 1920-1930 [scan 5221FO000055]
In april 1866 vertrokken ze naar S 95, later Valkenburgerstraat 209.
In dit voorbeeld is ook goed te zien dat de informatie bij het Bevolkingsregister mondeling werd doorgegeven en vaak werd overgeschreven, waardoor de betrouwbaarheid te wensen over laat. Als geboortedatum van Louis Hartlooper is genoteerd 2 maart 1864. Hij komt in het Bevolkingsregister verschillende keren voor met drie verschillende, onjuiste geboortejaren. De inschrijving in het Militieregister is wél correct.
Met de geboorteakte is dit te verifiëren. Deze kunt u opzoeken in het archief van de Burgerlijke Stand, archief 5009.