Naar welke bronnen verwijst de index?
De index verwijst naar de volgende bronnen uit het archief van het Bevolkingsregister Amsterdam:
- Woningkaarten 1924-1953
- Woningkaarten 1954-1989
NB: Op dit moment ontbreken in de index gegevens van 'bijzondere adressen' zoals ziekenhuizen, verzorginstehuizen en andere zorg-instellingen
Wat zijn woningkaarten?
Woningkaarten zijn kaarten met gegevens over de bewoners van een woning die in ladekasten waren geordend: alfabetisch op straatnaam en vervolgens op huisnummer. De woningkaarten zijn een onderdeel van de bevolkingsadministratie van de Gemeente Amsterdam.
Vanaf 1 januari 1850 is in alle gemeenten in Nederland op gelijke wijze de bevolking geadministreerd volgens een daartoe genomen Koninklijk Besluit van 22 december 1849. Iedereen in Nederland staat sinds die tijd geregistreerd bij de gemeente met: naam, geboortedatum, woonadres, plaats in het gezinsverband en eventueel beroep, godsdienst, verhuizingen of overlijdensdatum.
Oorspronkelijk werd deze administratie bijgehouden in registers met een beschrijving per woning van alle gezinnen en overige bewoners. Uitgangspunt van de ordening waren de buurten van de stad en daarbinnen de straatnamen en nummers van de woningen. Vanaf 1891 ging de administratie over op een losbladig systeem, alfabetisch geordend op naam van het gezinshoofd. Kennelijk was de ingang per woning op de bevolkingsgegevens toch onmisbaar, want in 1897 werd die opnieuw aangelegd in de vorm van de Woningboeken.
De woningboeken is een serie registers alfabetisch op straatnaam met voor iedere woning een bladzijde. Per woning werd inschreven de naam van het gezinshoofd, hoeveel mannen/vrouwen er woonden, waar het gezin vandaan kwam en waar het naar toe verhuisde bij vertrek. Bij verhuizing werden de gegevens doorgestreept en die van de nieuwe bewoners werden er onder geschreven. De serie loopt van 1897 tot 1922.
Probleem van een vastbladig systeem is dat na verloop van tijd de bladzijden vol raakten. Toen bovendien in 1921 Amsterdam door annexatie van een aantal omliggende gemeenten sterk uitbreidde, besloot men de woningboeken te vervangen door een losbladig systeem: de woningkaarten. De woningkaarten zijn in gebruik gebleven tot de invoering van het eerste geautomatiseerde systeem voor bevolkingsregistratie (GBS) in 1989.
Wanneer waren de woningkaarten in gebruik?
De woningkaarten zijn gebruikt van 1922 tot 1989. Er zijn twee series:
- de eerste serie kaarten loopt van 1922 tot 1953
- de tweede serie kaarten loopt van 1953 tot 1989
Bij de start van de tweede serie kaarten in 1953 zijn de meest recente gegevens overgenomen van de kaarten uit de eerste serie. Zo kan de eerste vermelding op een kaart uit de tweede serie dus zijn het gezin dat bijvoorbeeld al in 1948 in de woning is komen wonen. De kaarten uit de twee series zijn niet gelijk van vormgeving.
Welke gegevens vind ik op een woningkaart?
Op de voorzijde van de kaart (dat is de bovenste helft van de scan) staan de adresgegevens van het pand en de familiegegevens van de hoofdbewoners. Op de achterzijde van de kaart staan de gegevens van inwonenden. Bij verhuizing van de bewoners werden de datum van de verhuizing en het nieuwe adres geregistreerd. Aan de onderkant van de kaart is ruimte voor aantekeningen. Linksonder staat op de voorzijde kan zijn aangetekend dat er een vervolgkaart is gemaakt; rechtsonder op de voorzijde staat het nummer van het stemdistrict waarbij het pand was ingedeeld.
De adresgegevens aan de bovenzijde van de kaart bestaan uit:
- het huisnummer met eventuele toevoegingen
- de buurtletter(s)
- de naam van de straat
- bij kaarten uit de periode 1953-1989 staat rechts een cijfer dat overeenkomt met de ponscode boven de adresgegevens
De familiegegevens van de hoofdbewoners en inwonenden bestaan uit:
- startdatum van de bewoning
- familienaam, voornaam en/of voorletters van de hoofdbewoner
- geboortejaar van de hoofdbewoner
- geslacht van de hoofdbewoner
- aantal mannen en vrouwen in het gezin van de hoofdbewoner
- datum en nieuw adres bij verhuizing
Hoe zoek ik een woningkaart?
In de Index op de woningkaarten kunt u alleen zoeken op adres, niet op de bewoners van dat adres. U gebruikt om te zoeken het algemene zoekveld van de Indexen, en vult daar bijvoorbeeld in: Vijzelstraat 55. Als u bij bron filtert op de woningkaarten, dan krijgt u 6 resultaten. Deze resultaten zien er in de tabel allemaal hetzelfde uit. Dat komt omdat het zoeksysteem gebaseerd is op persoonsnamen en er van de woningkaarten geen persoonsnamen zijn ingevoerd.
Om de kaart te vinden die u zoekt, moet u de resultaten in de tabel één voor één open klikken. U vindt dan achtereenvolgens de kaart van:
- Vijzelstraat 55 ii
- Vijzelstraat 55 bovenhuis
- Vijzelstraat 55 ii hoog
- Vijzelstraat 55 ii hoog
- Vijzelstraat 55 huis i
- Vijzelstraat 55 huis en i hoog
U kunt via het algemene zoekveld ook zoeken op een compleet adres met huisnummertoevoeging. U moet er dan wel rekening mee houden dat deze toevoegingen op allerlei manieren kunnen zijn opgeschreven (zie ook het voorbeeld hier pal boven).
Let op: voor het beste zoekresultaat maakt u gebruik van exact zoeken, dus tussen dubbele aanhalingstekens. Bijv. "Leidsestraat 23" voorkomt dat u kaarten krijgt waarbij zowel Leidsestraat als 23 voorkomt, maar niet per se in relatie tot elkaar. In de beschrijving van een kaart kan namelijk een ander adres + nummer opgenomen zijn, wat de zoekresultaten zou vervuilen.
Gaat het alleen om woningen of ook om panden waar bedrijven of instellingen gevestigd waren?
Er zijn ook kaarten van bedrijfspanden en kaarten van bijvoorbeeld verpleegtehuizen, kazernes, pensions en dergelijke. Ook bij deze panden zijn de namen van eventuele hoofdbewoners en/of inwonenden geregistreerd.
Gaat het alleen om woningen in huizen of ook om woonboten en woonwagens?
Er zijn ook kaarten van woonboten en woonwagens. Omdat de registratie van adressen van deze woonboten en wagens niet altijd even consequent is uitgevoerd kan het lastig zijn deze kaarten te vinden.
Waarvoor dienden de kaarten met alleen een straatnaam?
Dat zijn tabkaarten of verwijskaarten. Vooraan de serie kaarten van een straat stond een tabkaart met informatie over bijvoorbeeld de ligging van de straat en het Raadsbesluit waarbij de straat zijn naam had gekregen. Omdat de kaarten gealfabetiseerd waren op de eerste letter van de straatnaam plaatste men verwijskaarten bij samengestelde straatnamen. Dus de kaarten van de Lizzy Ansinghstraat stonden onder de L en bij de letter A. stond een verwijskaart met de informatie: ‘Ansinghstraat – zie Lizzy Ansinghstraat.’
Wat is de betekenis van de cijfers aan boven- en onderkant van de voorzijde van sommige kaarten?
Op de kaarten uit de periode 1953-1989 staat langs de bovenrand een rij cijfers. Daar is een cijfercode in geponsd die rechts op de kaart staat gedrukt. Vooralsnog is de betekenis van de code ons onbekend. Door de ponsgaatjes kon je gemakkelijk een foutief in het systeem teruggeplaatste kaart ontdekken. Maar of ze daar ook voor zijn gemaakt? De cijfers onder op de kaart zijn jaartallen. Aangegeven staat wanneer de kaart is gestart.
Wat betekenen de cijfers in de kolommen vóór de namen?
In principe staat in de kolom voor de naam van de hoofdbewoner een volgnummer. Op de achterzijde van de kaart staat vóór de namen van de inwonenden een nummer dat correspondeert met het volgnummer van de hoofdbewoner bij wie er werd ingewoond. Er kunnen dus meerdere inwoners, al dan niet tegelijkertijd, zijn bij één hoofdbewoner.
Deze systematiek is echter lang niet altijd volledig en consequent volgehouden. Met name de registratie van de bewoning tijdens en na de Tweede Wereldoorlog is vaak onregelmatig.
Wat zijn buurtletters?
Bij de invoering van het bevolkingsregister in 1850 werd de stad ingedeeld in een aantal buurten. Er waren 50 buurten die werden aangeduid met een letter: A-Z of dubbele letters: AA-ZZ. In 1909 werd een nieuwe indeling vastgesteld met 115 buurten en na de annexaties van 1921 telde de stad 169 buurten. Gedurende de periode van de woningkaarten is de wijkindeling nog een aantal malen aangepast, waarbij het aantal buurten groeide.
Wat gebeurde er als een kaart vol was?
Linksonder op de kaart werd aan gegeven dat er een nieuwe kaart was aangemaakt en de registraties werden op een nieuwe kaart voortgezet.
Waarom zijn er kaarten met een afgeknipte hoek?
Van kaarten die niet meer actueel waren, bijvoorbeeld omdat het pand was gesloopt, werd de hoek afgeknipt. De kaarten werden uit het systeem gelicht en gevoegd bij de zogenaamde ‘afgedane collectie’.
Kan ik zoeken op straatnamen zoals die nu in Amsterdam in gebruik zijn?
Alleen als de straatnaam exact overeenkomt met de naam van de straat in 1953 kunt u daar op zoeken. Is de straatnaam gewijzigd dan niet. De Vrijheidslaan bijvoorbeeld heette in 1953 Stalinlaan. U vindt de kaarten van deze straat alleen als u zoekt op Stalinlaan.
Houd bij het zoeken ook rekening met spellingsvarianten . Zoek daarom altijd met wildcards wanneer u een straat niet kunt vinden waarvan u denkt te weten dat die er in 1953 al was. Zie ook het kopje 'Straatkaarten' om de vroegere straatnaam te achterhalen als u geen woningkaarten uit de oudere periode (1924-1953) vindt. Het kan zijn dat de straat hernoemd is, om allerhande redenen.
Zijn alle kaarten openbaar?
Nee, op een aantal kaarten is een beperking van de openbaarheid van kracht. Het gaat om instellingskaarten van bijvoorbeeld medische of justitiële instellingen. Ook zijn kaarten niet openbaar als één van de bewoners in het verleden bij de archiefvormer te kennen heeft gegeven dat men de adresgegevens geheim wil houden. Ten slotte heeft, voor de vervaardiging van deze index, een ieder een verzoek kunnen indienen tot afscherming van een kaart indien zijn of haar naam staat vermeld op de betreffende kaart. Een overzicht van de afgeschermde kaarten vindt u hier.
Als u een reden hebt om niet openbare kaarten toch te willen raadplegen kunt u vragen om een incidentele opheffing van de beperking op de openbaarheid. [link naar pagina persoonsgegegevens]
Verder lezen?
Richard van den Belt, "De overbrenging van de Amsterdamse woningkaarten 1954-1989".
Gepubliceerd in: Profiteer – Profileer – Prioriteer. Gedachten en handreikingen voor professionalisering van het archieftoezicht. Stichting Archiefpublicaties: S@p Jaarboek 2013.
Voorbeeld
Dit is de woningkaart van een woning met nu het adres Vrijheidslaan 80-I. Toen de kaart werd aangemaakt heette de straat Amstellaan. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg een aantal straten in de Rivierenbuurt de naam van de leiders van één van de geallieerde overwinnaars. Zo kwamen er de Churchilllaan, de Rooseveltlaan en de Stalinlaan, die alle drie leiden naar het Victorieplein. De datum van de naamswijziging staat met een stempel op de kaart: 8 mei 1946. Na de inval van de Russen in Hongarije in 1956 is de naam van de Stalinlaan weer veranderd. Het werd de Vrijheidslaan en die naam heeft de straat nog steeds. Maar de naam is op de kaart niet meer gewijzigd omdat in 1953 dit kaartsysteem is opgeheven en er een nieuw woningkaartenbestand was aangelegd.
De eerste bewoner genoemd op deze kaart is Israël van der Velde, geboren in 1885. Hij verhuisde in 1936 naar dit adres, komend van Weesperzijde 68, 1 hoog. In de kolom voor datum en plaats van vertrek naar een volgend adres, staat ‘29 mei 1948, Reconstructie 1948’. Dat betekent dat hij in de Tweede Wereldoorlog is vertrokken zonder opgave waarheen en in negen van de tien gevallen betekent dat, dat hij naar een concentratiekamp is gebracht. Na de oorlog zijn de gegevens in het bevolkingsregister waar mogelijk bijgewerkt en op de Archiefkaart van zijn Persoonskaart zien we dat Israël van der Velde is vermoord in Sobibor.
Israël van der Velde is in eerste instantie geregistreerd als alleenwonende bewoner, maar later zijn Clara van der Velde en Joseph van der Velde, zijn dochter en zoon, bij hem komen wonen. De nummers in de linkerkolom bij Clara en Joseph zijn daarom 1a en 1b. Clara is na haar huwelijk met E. Szyflingier verhuisd naar de Trompenburgstraat en Joseph verhuisde naar het Afrikanerplein. Geen van hen heeft de oorlog overleefd.
Op de nummers 2 tot en met 5 staan de namen van de volgende hoofdbewoners. De laatstgenoemde, Johannes Lambertus Heijdenrijk, woonde nog op dit adres toen het kaartsysteem is opgeheven. Op de achterzijde van de kaart staan de namen van personen die inwoonden.
Rechtsboven op de kaart staat 'III'. Dit geeft aan dat er al twee eerdere kaarten zijn gemaakt voor deze woning. De eerste twee kaarten waren volgeschreven. U ziet ze hieronder afgebeeld.
De kaart hieronder is aangemaakt in 1953 op het adres Stalinlaan 80, 1 hoog, in 1956 gewijzigd in Vrijheidslaan 80, 1 hoog. Het stempel aan de onderkant van de voorzijde verantwoordt de wijziging van de straatnaam: '14 november 1956, Raadsbesluit 1320'. Als eerste bewoner herkennen we de heer Johannes L. Heidenrijk. Hij staat ook vermeld als laatste bewoner op de kaart hierboven.
Straatkaarten
Onderdeel van de woningkaarten is een kaart per straat, waarin wordt beschreven:
- Wat de oorsprong van de straatnaam is
- Wat eventuele eerdere of latere benamingen van de straat zijn
- Wanneer de straat zo genoemd is, met eventueel een verwijzing naar het besluit
- De ontbrekende huisnummers van de straat
- Andere bijzonderheden
Hieronder de woningkaart van de Wilhelminastraat uit de periode 1924-1953:
Te zien is dat de Wilhelminastraat tijdens de oorlogsperiode tijdelijk de Wester Gasthuisstraat heeft geheten, wegens de toen ongewenste associatie met het koningshuis.
Op de kaart staat een verwijzing naar beide raadsbesluiten. De raadsbesluiten kunt u vinden in de gemeentebladen die vrij ter inzage op het Informatiecentrum staan.
Hieronder de woningkaart van de Wilhelminastraat uit de periode 1954-1989:
Om deze kaarten te vinden in onze huidige index zoekt u op de beschrijving [adrestype: straat], dus met een spatie na de dubbele punt, gevolgd door de naam van de straat. Zie het screenshot hieronder:
